DEDE KORKUT KİTABI

Türk Edebiyatı tarihinin en büyük alimi Fuat Köprülüye göre “Bütün Türk edebiyatını terazinin bir kefesine diğer kefesine de Dede Korkut’u koysanız Dede Korkut ağır basar.”Gerçekten Dede Korkut Türk edebiyatının abide bir eseridir. Çünkü, Dede Korkut bir destandır. Destanlar bağlı oldukları dil ve edebiyat dairesinde müstesna bir değer taşır.

Dede Korkut’un çekirdeği islamiyet öncesi dönemde oluşmuştur. Destan gelişim dönemini tamamlamış. Malesef yer yer unutulmaya yüz tuttuğu yıllarda yazıya geçirilmiştir.

Esere adını veren Dede Korkut kitabın yazarı değildir. Belki ilk anlatıcısı hikayeleri düzüp koşan ilk ozandır. Bazı muteber kaynaklarda adını geçmesine rağmen tarihi bir kişilik mi, yoksa bir destan kahramını mı, olduğu bu gün için bilinmemektedir.

Kitabın önsözünde verilen bilgileregöre Dede Korkutoğuzun tamam bilicisidir.Beylerin ve halkın her türlü müşgülünü çözen akıl hocasıdır.Gayipten haber verir,keramet sahibidir.Önsözde bu bilgilere ilaveten Dede Korkut dilinden atasözleri zikredilir. Eski Türklerin değer yargılarını dile getiren bu atasözlerini takiben eseri yazıya geçiren ozanın kadınlarla ilgili bir tasnifi yer alır.Hayli dikkate değer bu bölümde kadınlar misafir ağırlama ve ev işlerinde maharetleri ile değerlendirilir.

Dede Korkut milli kültürümüzün bir hazinesidir. Bizi biz yapan değerler meyvenin içindeki vitamin gibi olayların içine sindirilmiştir. Eserden iki hikayeyi ele alarak bu değerleri örneklemek istiyoruz.

Din : Dede Korkuttan anladığımıza göre Türkler henüz islamiyeti yeni kabul etmişlerdir. Dinin esaslarını iyi bilmezler mesela Deli Dumrul adlı oğuz beyi azraili tanımamaktadır.Ama temiz iman sahibidirler. Allaha şöyle seslenirler.

Yücelerden yücesin

Kimse bilmez nicesin

Görklü Tanrı

Nice cahiller seni

Gökte ister yerde arar.

Sen hod müminlerin gönlündesin

Aile bağları : Hikayelerde aile çok sağlam bir kurumdur. Deli Dumrul tanrıya karşı işlediği bir suç yüzünden cezalandırılır. Azrail canını almaya gelir. Deli Dumrul korkar. Azrail’e sen aradan çık, alacaksa canımı Allah alsın, der. Deli Dumrul’un pişmanlığı af dilemesi üzerine canı yerine can bulması şartıyla canı bağışlanır. Deli Dumrul anasına, babasına gider olayı anlatır. Anne, baba; “dünya şirin, can aziz” derler. Canlarını vermeye razı olmazlar. Deli Dumrul eşine gider, olanları anlatır , her şeyini bağışlar hatta evlenmesine razı olur, tek dileği iki oğlancığını öksüz koymamasıdır. Fakat hanımı itiraz eder. Kendi canını Deli Dumrul için vermeye razı olduğunu söyler. Bunun üzerine Deli Dumrul Allaha tekrar yalvarır .”Alır isen ikimizin canını al, kor isen ikimizin canını birlikte bağışla “ der Allaha bu sadakat hoş gelir . onlara 140 yıl ömür bağışlar.

Bu hikayede iletilen mesaj nedir. Ailede eşler yek diğeri için can verecek kadar birbirlerine bağlı olmalıdır

ÇOCUK :

Dirse Han olu Boğaçhan hikayesi Bayındır Han’ın bir ziyafeti ile başlar. Han emretmiştir. Oğlu olan ak otağa , kızı olan kızıl otağa, oğlu kızı olmayan da kara otağa kondurulacaktır. Bayındır Han beylerini çocuk sahibi olmaları için ikaz etmektedir. Dede Korkut’da Türkler yeni bir coğrafya da vatan tutmaktadırlar. Varlıklarını korumak için çoğalmak zorundadırlar. Eski bir Türk atasözü : “Oban ıssız kalacağına çocuğun öksüz kalsın” der. Dirse Han ziyafete gelir. Kara otağa alındığını görünce öfkelenir. Sebebini sorar.Çocuğu olmadığı için böyle karşılanmıştır ters yüzü geri döner. Eşine bunun sebebini sorar. Eşi hayır hasenat yapmasını tavsiye eder. Tepe gibi et yığılır. Göl gibi kımız sağılır. Halka ziyafet verilir. Dua edilir. Allah bir ağzı dualının duasıyla onlara bir erkek evlat verir. Çocuk 9 yaşına gelmiştir.

KAHRAMANLIK :

Bayındır Han her sene boğa ile Buğra’yı güreştirir seyredermiş. Hayvanların güreştiği meydanda Dirse Han’ın oğlu arkadaşları ile oynarken boğa çocuğun üzerine gelir. Çocuk boğa ile güreşir, onu yener. Oğuz beyleri çocuğu takdir eder. Dede Korkut gelir, ona özel bir merasimle boğaçhan adı verilir. Eski Türklerde çocuk kuvvetli ve cesur olduğunu ispat etmeden ona isim vermezlerdi. Çok zor şartlarda yaşayan atalarımız kadın, erkek, çocuk çok güçlü kahraman olmak zorundaydılar. Hikayelerde kahramanlık en yüksek insani vasıftır.

AHLAK:

Boğaç Han etrafta haset uyandırır. Dirse Han’ın yakın çevresi onu kıskanır, iftira ederler. Ak sakallı dedeleri ak pürçekli anaları ağlattığını türlü ahlaksızlıklar yaptığını babasına anlatınca Dirse Han’ın ; türlü adaklarla kavuştuğu biricik evladını gözü görmez olur.”Varın getirin öldüreyim” der.Ve bir av esnasında oklayarak yere düşürür.Oğlunun öldüğünü sanmaktadır. Dirse Hanın hanımı olayı öğrenir. Oğlunu tedavi ettirir. Babasından saklar. Çocuğa iftira atanlar, oğlanın sağ olduğunu öğrenir. ”Dirse Han, olayın iç yüzünü öğrenirse bizi sağ komaz. O, bizi öldürmeden biz onu öldürelim.der” Dirse Han’ı esir edip kafir ellerine götürürlerken hanımı oğlunu haberdar eder. ”Git , babanı kurtar der. ” Oğlan peşlerinden yetişir. Dirse Han oğlu olduğunu bilmeden “Ne için savaşacaksan, istediğini ben savaşmadan sana vereyim, yok benim için geldi isen ben oğlumu öldürdüm, bunları hak ettim.” Der.

Burada oğuzların vicdanlarındaki adalet hissi çok güçlü dile gelir. Dirse Han kendi vicdanında kendini yargılamış bu cezayı hak ettiğini kabul etmiştir.

Sadece iki hikayeden seçtiğimiz bu özet bilgilerde görüldüğü gibi Dede Korkut Türk gençlerinin ruh ve kafa yapısını tek başına sağlam tutacak güçte bir eserdir.

Dede KORKUT herhalde okunması gereken eserlerin başında yer almaktadır.Çizgi filmleri, dizileri,yapılmalı,tiyatroya uyarlanmalı, her yıl yarışmalara konu olmalı,Dede Korkut her dem taze tutulmalıdır.